VATANDAŞLIK KAVRAMI
a) Tanımı
Vatandaşlık kavramı , en öz ifadesi ile bir gerçek kişinin bir devlete olan aidiyeti ve bağlılığı olarak tanılanabilir.[1] Vatandaşlık kavramı Arapça kökenli bir kelimedir. Sözlükte yurttaşlık olarak tanımlanmıştır.[2] Vatandaşlık kavramı hukuk öznesinin bir görünüşü olup, temelde kişi ile devlet arasındaki ilişkilerle ilgilidir. Kişi ile devlet arasındaki ilişkiler aktif ve pasif ilişkiler olarak ayrılmaktadır. Pasif ilişki, kişilerin siyasi iktidarı seçme, müdahale etme şansı olmadığı ilişki biçimidir. Pasif ilişkide kişiler daha edilgen konumdadır. Aktif ilişki, kişilerin siyasi iktidarı seçme, müdahale etme yetkisinin bulunduğu ilişki biçimidir. Aktif ilişkide kişinin siyasi iktidarla hak ve özgürlükler açısından eşit bir ilişki durumu olup, vatandaşlık ilişkisidir.[3]
Vatandaşlık, kişilere devlet içerisinde belirli haklar ve yükümlülükler getirmektedir. Burada kişiler devlet içerisinde söz hakkı sahibi olabilmektedir. Doktrinde, “birtakım haklar, yükümlülükler içeren ve eşitlik, adalet ve özerklik ifada eden bir üyelik durumu”, “toplumda engellenemez role sahip olmamızı sağlayan medeni, siyasi ve sosyal hakların bütünü” olarak tanımlamalar da yapılmıştır. Bu kapsamda, kişiler vatandaşlık bağı ile devlet oluşumu içinde belirli rollere sahip olmaktadır. Delanty’e göre vatandaşlık bir siyasi topluluğa üye olma anlamına gelir ve vatandaşlığın çerçevesini haklar, sorumluluklar, katılım ve kimlik ve bunlar arasındaki karşılıklı ilişkilerin oluşturduğunu ifade eder.[4]
Vatandaşlık, devletin insan unsuruna dayanmakta olup, anayasa ve diğer kurucu metinler üzerinden hukuki tespitlerinin yapılması gerekmektedir.[5] Türkiye Cumhuriyeti Anayasası m. 66/1 uyarınca vatandaşlık, “Türk devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türk’tür.” Şeklinde tanımlanmaktadır. Vatandaşlık ile, devlet ile birey arasında hukuki ve siyasi bir bağ oluşmakta ve bunun önemli hukuki sonuçları ortaya çıkmaktadır. Vatandaşlık ile birlikte kişiler belirli hak ve yükümlülük sahibi olmaktadır.[6] Bir kişinin vatandaş olduğu ülkeye karşı en önemli borcu “sadakat borcu” olarak söylenebilir.[7] Bunun en önemli görünümü ise savaş halinde vatandaşı olduğu ülkeyi savunma olarak gösterilebilir.
b) Türk Hukukunda Vatandaşlık Kavramı
29 Ekim 1923 tarihinde cumhuriyetin ilanı ile Türkiye Cumhuriyeti kurulmuş olup, devlet düzeni değişmiştir. Türkiye Cumhuriyeti’nde cumhuriyetin ilanı ile kurulan devlet düzeni ulus-devlet modelindedir. Ancak, Türkiye Cumhuriyeti’ne hakim olan ulus anlayışı ırk esasına değil, ortak tarih, kültür, birlikte yaşama isteği gibi tinsel unsurlara bağlıdır.[8]
c) Karşılaştırmalı Hukukta Vatandaşlık Kavramı
İşbu başlık altında karşılaştırmalı hukukta vatandaşlık kavramlarının ne şekilde ele alındığı ve buna ilişkin açıklamalar yapılacaktır.
Amerika Birleşik Devletleri’nde vatandaşlık kavramı 1868 yılında yürürlüğe giren 14. ek maddede düzenlenmiştir. İlgili ek madde bölümünde vatandaşlık için “Birleşik Devletler’de doğan veya vatandaşlığa kabul edilen ve Birleşik Devletler yetkisine tabi olan herkes, Birleşik Devletler’in ve ikamet ettikleri eyaletin vatandaşıdır”[9] şeklinde düzenlenmiştir. İlgili hükümde, bir tanım verilmediği görülmekte ancak vatandaşlık statüsü kazanmak için gerekli koşullar sayılmaktadır.
İngiltere’de ise 1981’de düzenlenen ve halen yürürlükte bulunan 1981 British Nationality Act’de vatandaşlık için düzenlemeler yapılmıştır. Ancak, ilgili düzenlemelerde vatandaşlığın tanımı açıkça yapılmamış olup, vatandaşlık çeşitli kategorilere ayrılmış ve düzenlenmiştir. Bu ayrımların temelinde göç bulunmakta olup, geçmişten gelen tarihsel gelişimlere uygun olarak bu ayrımlar oluşturulmuştur. İlk ayrım “İngiliz vatandaşlığı” olup, bu kişiler Birleşik Krallık’ta yaşama ve çalışma hakkına sahiptir. İkinci ayrım ise, “İngiliz Denizaşırı Bölgeler Vatandaşlığı” olup, bu kişilerin çalışma ve yaşama hakları bağlı bölgenin göç hukukuna tabi tutulmuştur. Üçüncü ayrım ise, “İngiliz Denizaşırı Vatandaşlığı” olup, bu kişiler Birleşik Krallık’ta yaşama ve çalışma hakkına sahip değildir.[10]
Yıl: 2024
Uygulama: Türk Vatandaşlığının Sonradan Kazanılması
Avukatlar: Mehmet Said Sarıbaş & Bilal Akbaba
İletişim: info@saribasakbaba.av.tr
Web site: saribasakbaba.av.tr
[1] Ergin Nomer, Türk Vatandaşlık Hukuku, 2. Baskı, Filiz, 2018, s. 3; B. Bahadır Erdem, Türk Vatandaşlık Hukuku, 4. Baskı, Beta, 2014, s. 3; Vahit Doğan, Türk Vatandaşlık Hukuku, 15. Baskı, Savaş, 2018, s. 5; Gülin Güngör, Tabiiyet Hukuku, 3. Baskı, Yetkin, 2015, s.1.
[2] https://sozluk.gov.tr (Erişim Tarihi: 11/02/2023)
[3] Yrd. Doç. Dr. Levent Korkut, Siyasi Kimlik Olarak Vatandaşlık: Türkiye’de ve Dünya Devletlerinde Anayasal Vatandaşlık Tanımları, İstanbul Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 1 (2), 2015; s. 5-6.
[4] G. DELANTY, (2000), Citizenship in a Global Age, Society, Culture, Politics, Open University Press, Buckingham.
[5] Banu ŞİT, Modern Vatandaşlık Kavramına Bir Bakış, TBB Dergisi, Sayı 76, 2008, s.65.
[6] İlyas Gölcüklü, Güncel Gelişmeler Işığında Yatırım Yoluyla Türk Vatandaşlığının Kazanılması: Problemler ve Çözüm Önerileri, Public and Private International Law Bulletin, 40(1), 125-141, s. 128.
[7] Bahadır Erdem, s. 4.
[8] Nomer, E., Türk Vatandaşlık Hukukunun Genel İlkeleri, Vatandaşlık ve Yabancılar Hukuku Alanında Gelişmeler (Bilimsel Toplantı), İstanbul 2000, s. 67-68.
[9] İlgili metinde “All persons born or naturalized in the United States and subject to the jurisdition thereof, are citizens of the United States and of the State wherein they reşide.”
[10] Banu ŞİT, Modern Vatandaşlık Kavramına Bir Bakış, TBB Dergisi, Sayı 76, 2008, s. 80-81.
